Iza riječi na ovoj tabli stoji najznačajniji trenutak u toku narodnooslobodilačke borbe i njenog medjunarodnog priznanja od strane antifašističkih saveznika. Tada je britanska vojna misija došla u Vrhovni štab NOV i POJ kod Vrhovnog komandanta druga Tita. Zato ćemo ovaj tekst – objašnjenje započeti citatom prvog izveštaja koju je radio porukom misija poslala u London.
U bitci na Sutjesci maj – jun 1943. godine od ukupnog broja partizanskih jedinica učestvovalo je preko 22 000 boraca iz 300 jugoslovenskih opština. U toku borbe poginulo je preko 7.500 boraca. Neprijatelj je raspolagao sa preko 120.000 vojnika. Partizanki i partizana boraca rodjenih u Žabljaku bilo je 144. U toku bitke poginulo je 30, a do završetka rata poginulo je 15 boraca.
U junu 1983. godine nekolicina preživjelih boraca sa Žabljaka, pošla je na obilježavanje 40 godina od bitke na Sutjesci ili kako se u istoriografiji zove V neprijateljske ofanzive.
Na slici slijeva Mijuško Šibalić, Radovan Vojnović, Radule Rađa Knežević, Jevto Gagović, Veljko Pejović, Milica Žugić, Radomir Rakun Grbović, dr Ratko Radusinović, Danilo Grbović, Mišo Vojinović, Radosav Laušević, Luka Raonić.
Donji red Milutin Grbović, Blažo Bojović, Petar Obradović.
Vojin Popović, rodjen je 24. septembra 1911. godine u selu Strug u Uskocima. Studirao je filosofiju na Beogradskom Univerzitetu. Postao je član KPJ 1935. godine a kao organizovani borac Internacionalnih brigada došao je u Španiju 1938. godine. Od 1939. do 1940. godine bio je u francuskim logorima za interbrigadiste. Dolaskom na Durmitor 1941. godine, uključuje se u pripreme 13- julskog ustanka. Godine 1942. kao teško oboljeli partizan, sklanja se kod porodice Pejanović u selu Godijelji, gde ga četnička potera pronalazi i odvodi u Kolašin, gde je oktobra 1942. godine strijeljan.
U žabljačkom selu Palež, u jeku sveukupne nemire, odjekivali su kuknjava žena, uzdasi muškaraca i vriska djece koji se ispreplitali sa zloslutnim zvucima puščanih plotuna. Na suženi datum 07. juna 1943. godine, grupa bugarskih fašista, članova krajnje kontroverzne “Princ Eugen” divizije, izvršila je gnusan čin ubistva nad 15 nedužnih civila. Među žrtvama su se nalazili Anđa Karadžić, Dušan Pipović, Božo Pipović, Dimitrije Karadžić, Novak Karadžić, Mitra R. Karadžić, Mitra B. Karadžić, Božo Španjević, Radomir, Gavro, Nikola, Mirko, Mlađen i Perko Karadžić. Nažalost, ista sudbina je pratila i Milosava Danilovića iz sela Junče dola, koji se tu nesrećno zatekao.
Udruženje ANTIFAŠISTA ŽABLJAK sa posebnim pijetetom se seća
1. Decembra 1941 i
2. Decembra 1943
Istorijskom igrom slučaja u koje ne vjerujemo već voljom vanvremenskih pravednika, ovi datumi, dan za danom i sa dvije godine razmaka imaju snažnu poruku i zalogu boljih odnosa medju ljudima na osnovu antifašističkih vrijednosti.
1. Decembra 1941 u 4 časa ujutro otpočeo je napad partizanskih jedinica iz čitave Crne Gore organizovane u Crnogorski NOP odred za operacije u Sandžaku. Prvo je napad otpočeo sa istočne strane Pljevalja od strane Jezero-šaranskog bataljona, predvodjenog komandantom Dušanom Obradovićem i zamjenikom političkog komesara Vukom Kneževićem. Dvojice uglednih diplomiranih pravnika, politički izgradjenih ličnosti, nepokolebljivih boraca antifašista. Pljevlja su bila jako utvrdjeno mjesto od strane elitne alpske divizije “Pusterija”, na čijem čelu je stajao general Espozito.
Išao sam i u Crnu Goru na partijsku konferenciju koja je 1940. održana na Žabljaku. Bilo je vrlo interesantno. Otišao sam avionom i kad sam došao u današnji Titograd, tada Podgoricu, bila je velika vrućina — kazivao je Josip Broz Tito.
Delegacija UBNOR-a Žabljak i antifašista danas je položila cvijeće i vijence na spomenik građevinskom inženjeru Lazaru Jaukoviću, koga su na današnji prije 81. godinu italijanski okupatori strijeljali na velikom mostu na Tari.
Najslavniji datum Crne Gore na Žabljaku je obilježen polaganjem vijenaca na spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora iz durmitorskog kraja, zdanja u kome su uklesana imena 1.031 borca iz durmitorskog kraja, koliko ih je život dalo za slobodu i 1.465 nedužnih žrtave fašističkog terora iz Plužina, Šavnika i sa Žabljaka.
Grupa od dvadesetak Žabljačana otputovala je jutros na Sutjesku kako bi u “Dolini heroja” odali počast svima koji su prije osam decenija bili akteri najslavnije epopeje Drugog svjetskog rata.